İHTİYAÇ ANALİZİ

İHTİYAÇ ANALİZİ NEDİR?

İhtiyaç analizi, kısa ve ya uzun süreli olarak bireysel ve kurumsal gelişimi sağlamak bu gelişmeyi sürekli hale getirmek için uygulama aşamasında karşılaşılan ve karşılaşılabilecek sorunlarla birlikte ihtiyaçları tespit ederek bu ihtiyaçlara uygun çözüm yolları bulmaktır. Bu amaç dâhilinde ihtiyaç analizi bazı süreçleri kapsar. Bu süreçlere genel olarak baktığımızda ihtiyaçlar tespit edilerek, bu ihtiyaçlar hakkında bilgi toplanır bu ihtiyaçları karşılayabilecek kapasitede bir program tasarlanır. Bu program gerekli alanda belirlenen kitleye uygulanır ve sonuçlara göre değerlendirmesi yapılır. Daha sonra varsa eksik yönleri tespit edilerek geliştirilir.

İHTİYAÇ ANALİZİ GEREKLİMİDİR?

İhtiyaç analizi birçok kişi için yorucu, uzun zaman alan, maliyetli bir çalışma olarak görülse de kesin sonuçlara ulaşma ve problemlerin çözülmesinde, mutlak başarıya ulaşmada gerekli ve önemli bir süreçtir. Örnek olarak bir firmada yapılan işlerle ilgili bir sıkıntı çıktığında direk olarak personele gerek bilgisayar gerekse iş konusunda eğitim vermek ortaya çıkan problemleri çözmez. Aynı zamanda hataların personel yerine bilgisayarlardan kaynaklandığını düşünüp var olan bilgisayarları değiştirmekte bir işimize yaramaz ancak detaylı bir şekilde problemin kaynağını araştırıp gerekli çözüm yolları üreterek ihtiyaçlarımızı analiz etmemiz en sağlıklısıdır.

İHTİYACIN BELİRLENMESİ VE ANALİZ EDİLMESİ

Örnek olarak bir öğrencinin matematikte bir problem çözebilmesi için, temel olarak dört işlemi ve sayıları bilmesi gerekir. Yine bir kişinin pasta yapabilmesi için en basitinden una, süte, şekere, yumurtaya… vb. şeylere sahip olması ve pastayı nasıl yapılacağını bilmesi gerekir. Bu iki örnekten de anlaşılacağı gibi bir işin yapılabilmesi için o iş ile ilgili ihtiyaçların olması gerekir. Buradan yola çıkarak ihtiyaçları, bizden beklenen koşullar ile elimizde var olan koşulların farkı olarak tanımlayabiliriz.

İHTİYAÇ = BEKLENEN KOŞULLAR – VAR OLAN KOŞULLAR

İHTİYAÇ TÜRLERİ VE VERİ KAYNAKLARI

İhtiyaç, belirlenmesinden değerlendirmesine kadar bir süreç olarak ele alınabilir. Bu süreçte öncelikle birey ihtiyaçlarını belirlemeli ve analizini yapmalıdır. Bunun için ihtiyaç türlerinin ve veri kaynaklarının neler olduğunun bilinmesi gerekir. Merıl ve Burton’a göre ihtiyaçların değerlendirilmesinden, planlanması ve düzenlenmesine, 6 çeşit ihtiyaç türü kullanılır.

1-NORMATİF İHTİYAÇLAR(NormativeNeeds): Norm, kelime anlamı olarak herkes tarafından kabul edilen kural ve davranışlar olarak ele alınabilir. Örneğin, ülkemizde ilköğretim öğrencilerine uygulanan seviye tespit sınavlarında hedef kitlenin başarısının, ulusal standartlar ile kıyaslanması ile ortaya çıkan ihtiyaçlara normatif ihtiyaç denir. Yani hedef kitlenin sınav performansı ülke genelinde belirlenen standart performansın altında ise normatif ihtiyaç bulunmaktadır. Hedef kitleden olan beklentilerimizin belirtilmesi, normatif ihtiyaçların belirlenmesinde ilk adımdır.

2- KARŞILAŞTIRMALI İHTİYAÇLAR(ComprativeNeeds): Normatif ihtiyaçlara benzer genel olarak, fakat burada hedef kitle bir norm ya da ulusal bir standart ile değil, kendisine benzeyen diğer kitle ve ya grup ile karşılaştırılır. Burada da öncelikle karşılaştırılma yapılacak alan belirlenmelidir. Örneğin iki farklı sınıfın bilgisayar kullanma başarısı kıyaslanacaktır. Alanımızı belirledikten sonra(bilgisayar kullanma başarısı), hedef kitle ile karşılaştırma yapacağımız diğer grup hakkında verileri toplarız.

3- HİSSEDİLEN İHTİYAÇLAR(FeltNeeds): Kişisel ihtiyaç olarak ele alabiliriz. Yani hissedilen ihtiyaçlar, kişide var olan beceri düzeyi ya da başarı ile kişiden beklenen beceri düzeyi ya da başarı arasındaki farktır. Hissedilen ihtiyaçları en etkili şekilde belirlemek için kişisel görüşmeler ve anketler kullanılır. Anketler genelde kişinin istekli olduğu katılımlarda faydalı olabilir. Ancak etkili yöntem olan mülakatlar ve ya bireysel görüşmelere de kişilere sorulacak, “Sizin çalışma başarınızı arttırmak için neler yapılabilir.”Sorusu ve bu sorunun cevabı hissedilen ihtiyaçların ortaya çıkmasında etkili bir adımdır. Daha somut düşünecek olursak örneğin sınavdan düşük alan bir öğrencinin hangi konulara çalışması gerektiğini tespit etmesi kişinin hissettiği bir ihtiyaçtır. 

4- İFADE EDİLEN İHTİYAÇLAR(ExpressedNeeds): Öğrenci konuları tespit ettikten sonra bu ihtiyaçlarını eyleme dönüştürmesi, ifade edilen davranışlar olarak ele alınır. Yani hissedilen ihtiyaçlardan farkı bu ihtiyaçların eyleme dönüşmesidir.Burada ihtiyacı, öğrencinin tespit ettiği eksik konuların giderilmesi için gereksinim duyulan olanakların sağlanması ve işlemlerin yerine getirilmesi olarak belirtebiliriz. 

5- ÖNCEDEN TAHMİN EDİLEN YA DA GELECEĞE İLİŞKİN İHTİYAÇLAR(ANTİCİPATED OR FUTURE NEEDS):  Örneğin, biz bir işletme sahibiyiz. Zamana bağlı olarak yaşamın ve teknolojinin değişmesiyle bizde kurumsal olarak bazı değişikliklerde bulunmalıyız. İşletme sahibi olarak biz, işletme içersin deki bilgisayarların değişen teknolojiyle birlikte bir sonraki sene yenilenmesi gerektiğini düşünebiliriz. Ya da bu değişikliğin gerekli olup olmadığını personelden bilgi alarak ta öğrenebiliriz, bunu da sözlü mülakat ya da anket yoluyla öğreniriz. Kısacası önceden tahmin edilen ihtiyaçları, gelecekte oluşabilecek değişiklikler olarak tanımlamak mümkün.

6-ACİL İHTİYAÇLAR(CRITICAL INCIDENT NEEDS): Acil ihtiyaçlar adı üzerinden de anlaşılacağı gibi aniden ortaya çıkıp önemli sonuçlar doğuran başarısızlıklardır. Örnek verecek olursak deprem, yangın vb. ortaya çıkan doğal afetler sonucu başarısızlıklarımız bizim ihtiyaçlarımızı gösterir. Yani deprem sonrasında ölen insan sayısından tutun yıkılan bina sayısına kadar olan her şey bizim başarısızlıklarımızdır. Burada ihtiyaçlarımızı tanımlamamız gerekirse binaların sağlam yapılması,  bu bilginin yetkili kişilere aşılanması ve depremdurumunda ne yapılması gerektiğinin insanlara öğretilmesi hepsi birer ihtiyaçtır. Bu ihtiyaç türü beklemediğimiz bir anda ortaya çıkan problemlerin çözülmesinde gereken başarıya sahip olup olmamamızla ilgilidir.

BİR İHTİYAÇ ANALİZİNİN UYGULANMASI

İhtiyaç analizinin uygulanması 4 temel başlık altında toplanabilir.

Planlama: İnsanlar günlük işlerini yapmadan önce kafasında gün içinde ne yapacağını kurgular ve nerde ne zaman hangi işi yapacağını belirler. Yani planlama hatasız ve etkili bir iş başarısı için kaçınılmazdır. İhtiyaç analizinin uygulanması aşamasında da planlama etkili bir süreçtir. Planlama sürecinde öncelikle hedef kitleyi belirlemeliyiz. Hedef kitleyi belirledikten sonra bu kitleyle ilgili verileri toplamak için stratejileri belirlemeliyiz. Yine etkili stratejilerden olan sözlü mülakat, anket, bire bir görüşme ve toplantı yöntemlerinden faydalanabiliriz. Stratejimizi de belirledikten sonra hedef kitle hakkında verileri toplamalıyız. En son olarak da bu çalışmalara kimlerin katılacağını belirleyerek etkili bir planlama yapmış oluruz.

Verileri Toplama: Verilerin toplanması başlangıçtan sonuna kadar bir süreçtir ve belirlediğimiz stratejiye göre zaman ve maliyet gerektiren bir aşamadır. Her alanda olduğu gibi yine bu aşamada da etkili bir planlama yapılarak sağlıklı verilerin toplanması sağlanabilir. Örnek olarak sağlık bakanlığı ülke genelinde sağlık konusunda ihtiyaç analizi yapacaktır. Bura da öncelikle stratejimizi çok iyi belirlememiz gerekir çünkü hedef kitle yani örneklemimiz yüz binlerce personeli kapsamaktadır. Bura da strateji olarak birebir görüşme ya da grup toplantıları bizim için imkânsız bir stratejidir. Çünkü örneklemimiz çok büyük kitleyi temsil etmektedir. Aynı zamanda belirli bir guruptan veri alınıp bunu tüm kitle için genellemekte sağlıklı olmaz. Bura da etkili bir yöntem olan anket ile veri toplama yöntemini kullanabiliriz. Anketler de derinlemesine bir bilgi vermediği gibi toparlanıp değerlendirilmesine kadar zaman alan bir süreçtir. Aynı zamanda anketlerin  %100 geri dönmesi beklenemez ancak verilerin  %75-80’i sağlıklı olarak bizim veri kaynağımız olabilir. Aşağıda gördüğünüz gibi bazı veri toplama yöntemlerinin artı ve eksi yönleri ele alınmıştır.

ETKİLİ VERİ TOPLAMA YÖNTEMLERİ	ARTI YÖNLERİ	EKSİ YÖNLERİ
Anketler	Geniş kitlelere hitap eder.	Derinlemesine bilgi sağlamaz.
Sözlü Mülakatlar	Derinlemesine bilgi sağlar.	Uzun zaman alır.
Gözlemler	Kesin bilgiler sağlar.	Yorucu bir yöntemdir.
Resmi Verilerin İncelenmesi	Net bilgiler verir.	Güncel olmayabilir.
Toplantılar	Objektiflik sağlar.	Tek kişi değerlendirebilir.

Verileri Analiz Etme: Planlamayı yaptık hedef kitleden verileri topladık artık topladığımız verilerin analiz edilmesi gerekiyor. Verilerin analizi sırasında var olan koşullar ihtiyaçların önceliğini belirleyebilir. Örneğin bir öğrenci kendi ihtiyaç analizini yaptığında günlük olarak karnını doyurması, verilen ödevleri yapması ve o günkü dersine çalışması gerekir. Ama var olan koşullar yani ekonomi, zaman vb. unsurlar ihtiyaçların sıralamasını değiştirebilir. Yani öğrenci zaman sıkıntısından dolayı ödev ihtiyacını ilk sıraya koyar, ekonomi nedeniyle de yemek işini arka sıralara koyabilir. Burada böyle bir örnek verdim anlaşılması rahat olsun diyerekten ama bu işi büyük şirketler ve kitleler için düşündüğümüzde aynı koşullar zaman, ekonomi, etki (belirlenen problemin çözümü için ihtiyaçların etki sıralaması yapılabilir)vb. unsurlar ihtiyaçların önceliğe göre yer değişmesini sağlayabilir.

          İhtiyaçları öncelik sırasına koymak için uzmanlar etkili bir yöntem olan DELPHI yöntemini kullanmaktadır. Kısaca bu sistemden bahsedersek, örneğin okul müdürü okulun ulaşmak istediği amaçları maddeler halinde öğrencilere verir ve her öğrenciden bunları önceliklerine göre sıraya koymalarını ister. Ve daha sonra bu işlemi defalarca belirli bir sonuca ulaşana kadar tekrarlanır böylece verilerin toplanmasından sonra oluşan okul amaçları bu yöntemle analiz edilmiş olur.

Rapor Oluşturma: Rapor oluşturma ihtiyaç analizinin başlangıcından sonuna kadar olan süreçte neler yapıldığını, hangi amaçla analizin başladığını, çalışmaya kimlerin katıldığını kapsar. Raporlama yaparken izlememiz gereken adımlar;

          .  Amacınızı belirtin,

          . Sürecin aşamalarını ve çalışmada kimlerin yer aldığını belirtin,

          . Görsel öğelere yer vererek anlatımı zenginleştirin,

          . Sistemin artı ve eksilerini belirtin,

          . Son olarak da önerilerde bulunun.

HEDEF ANALİZİ

          Çoğu insan bir işi yapacağı zaman olası durumları kafasında kurgular ve bu durumlarda ne yapması gerektiğini düşünür planlar. Ama bazı insanlarda işe başlar olası durum karşısına çıktığında hemen o anda düşünmeye başlar ve ne yapması gerektiğini anlık düşünür. Hedef analizi, sistemde bir problem olduğunun göstergesiyle başlar. Yani bir işletmeci işyerinde aksi giden bir durum sezdiğinde hemen bu durumu halletmeye çalışacaktır. Burada bir kişi bile olsa sistemde bir eksik olduğunu düşünmesi sistemin kontrol edilmesi gerektiğini gösterir ve ihtiyaçlara hedef analizi uygulanarak sorun giderilmeye çalışılır.

          Ayrıca hedef analizi ihtiyaç analizindeki toplanan verilerin sıralaması yapılırken kullanılan bir metottur. Bazı uzmanlara göre hedef analizi yapılırken izlenmesi gereken basamaklar şu şekilde verilmiştir.

               Bu aşamalara bakacak olursak öncelikle bir problemle karşılaşıldığında gerekli ihtiyaçlar ve bu ihtiyaçlara dayanan bir amaç belirlenir. Amaç belirlendikten sonra ulaşılması gereken hedefler belirlenmelidir. Yani bir problemin çözümünde etkin bir planlama yapılır. Sonra hedefleri var olan imkânlarımız doğrultusunda ve hedeflerin önem sırasına göre sıralaması yapılır. Burada amaçtan sapmamak gerekir. Amaç dâhilinde mi değil mi diyerekten basit bir kontrol yapıp sıralanan hedefler gözden geçirilir. En son olarak ta kontrole dayalı olarak ve tüm ihtiyaçları göz önünde bulundurarak son sıralaması yapılır.

PERFORMANSIN DEĞERLENDİRİLMESİ

        Mager’in performans değerlendirme şeması bir problem durumunda problemin eğitim yoluyla çözülüp çözülemeyeceğinde karar vermemizi sağlayan etkili bir araç olarak ele alınabilir. Günlük yaşantımızda karşılaştığımız bütün sorunlar eğitim eksikliğinden kaynaklanan sorunlar olmaya bilir eğitimli birçok insan bile bir işe başladığında pratik uygulama becerisi olmadığı için birçok sorunla karşılaşabilir. Buda gösteriyor ki sorunlar bilgi eksikliğinden değil beceri eksikliğinden kaynaklanıyor.

                Şemada da görüldüğü gibi şemanın sol tarafı beceri eksikliğinden kaynaklanan sorunları ele alırken sağ taraf çalışma ortamında ortaya çıkan performans sorunlarını ele alır.

SORULAR

   1-      Sizce ihtiyaç analizi nedir? Açıklayınız.

   2-      İhtiyaç analizi gerekli midir? Gerekli ise bir örnekle açıklayınız.  

   3-      İhtiyaç analizinde sizce hangi yöntemlerle veri toplanabilir? Düşününüz.

   4-      Eğitim sisteminden bekledikleriniz ve var olan eğitim sistemini göz önünde bulundurarak kısa  bir eğitim ihtiyaç analizi yapınız.

   5-      Bir ihtiyaç analizi uygulayacak olsaydınız nelere dikkat ederdiniz? Tartışınız.

TEST SORULARI

1)             Aşağıdakilerden hangisi ihtiyaç analizinin amacını vurgular?

A)     Karşılaşılan ve ya var olan sorunlara çözüm yolları üretmek

B)      İhtiyaçları en aza indirgemek

C)      Karşılaşılan problemleri masrafsız olarak çözmek

D)     Karşılaşılan sorunları önceliğine göre sıralamak

E)      İhtiyaçları değerlendirmek

               Bir okul müdürü okuldaki öğretmenlerin çoğunluğunun akıllı tahta kullanmakta yetersiz olduğunu görmektedir. Ve sizden bilgisayar becerisi eksik olan öğretmenlere bilgisayar öğretmenizi istiyor ve sizde bu problemin çözümü için önce öğretmenlerin hangi konularda eksik olduğunu bilgisayar bilip bilmediğini öğrenmek için öğretmenlere basit birkaç soru soruyor ve bu işlemi bütün öğretmenlere uyguluyorsunuz. Ve sonunda nasıl bir yol izleyeceğinizi tespit ederek öğretmenlerin çoğuna temel bilgisayar becerisini kazandırıyorsunuz.

               2. ve 3. Soruları yukarıdaki metne göre cevaplayın.

               2)        Yukarıdaki olayı göz önünde bulunduracak olursanız bu olay hangi ihtiyaç türüne girmektedir?

A)     Hissedilen İhtiyaçlar

B)      Karşılaştırmalı İhtiyaçlar

C)      Normatif İhtiyaçlar

D)     Acil İhtiyaçlar

E)      İfade Edilen İhtiyaçlar

3)        Yukarıda metne göre hedef kitle- veri toplama yöntemi eşleştirmelerinden hangisi doğrudur?

A)     Öğretmenler – Sözlü Mülakat

B)      Okul Müdürü – Toplantılar

C)      Okul Müdürü – Birebir Görüşmeler

D)     Öğretmenler – Anketler

E)      Öğretmenler – Birebir Görüşmeler

4)        Bir ihtiyaç analizinin uygulanmasında aşağıdaki yöntemlerden hangisi kullanılmaz.

A)     Planlama yapma

B)      Amaç belirleme

C)      Rapor oluşturma

D)     Verilerin analizi

E)      Verileri toplama

5)        Etkili veri toplama yöntemlerinden biridir. Maliyeti olsa da kesin sonuçlar verir ve bir sorunu derinlemesine inceler. Zamanımızı alan ve uygulaması geniş kitlelere hitap eder. Bahsi edilen yöntem aşağıdakilerden hangisidir.    
                       

A)     Bire bir görüşmeler

B)      Mülakatlar

C)      Grup toplantıları

D)     Anketler

E)      Resmi veriler

HAZIRLAYANLAR: MUSTAFA KARADAGLI - CAN BOZKURT 

                                    

KAYNAKÇALAR

Akkoyunlu, B., Altun, A ve Soylu,M. (2008) ÖĞRETİM TASARIMI, Maya Akademi

Fer, S., (2009) ÖGRETİM TASARIMI, Anı Yayıncılık

www.acikders.hacettepe.edu.tr

www.slideshare.net

www.egitimduyurulari.com

www.stratejika.com